بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، ئەم بینا بەناوبانگ و جوانە کە بە دژی بورازجان یان کاروانسەرای موشیر ئەلمولک ناسراوە، لە بەرامبەر گۆڕەپانی سەرەکی شارەکەدایە. ئەو کەرەستانەی تێدا بەکاردێت هەمووی بەرد و هاوەن و تەختەی بەردی گەورە و بچووک لە دیوار و زەویدا.
بیناکە چوار تاوەری هەیە. ڕووبەرەکەی ٧٠٠٠ مەتر چوارگۆشەیە و ژێرخانی یەکسانە بە ٤٢٠٠ مەتر چوارگۆشە و بەرزی هەر تاوەرێک ١٢.٧٠ مەتر و ٦٨ ژووری هەیە.
مێژووی قەڵای بورازجان
کاروانسەرای موشیر ئەلمولک کە زۆر کەس بە قەڵای بورازجان دەیناسن، یەکێکە لەو باڵەخانە مێژووییانەی کە لە سەردەمی قاجارەوە بە جێماوە.
ئەم بینا مێژووییە بە فەرمانی یەکێک لە خێرخوازانی شیراز بە ناوی حاج میرزا ئەبولحەسەن خان موشیر ئەلمولک شیرازی دروستکراوە و بە یەکێک لە بینا گرنگەکانی ئەو سەردەمە دادەنرێت.
قەڵای بورازجان لە لایەن حاجی محەممەد ڕەحیم شیرازییەوە دروستکراوە کە یەکێک بووە لە باشترین تەلارسازەکانی ئەو سەردەمە .هەروەها بینای بەنرخی دیکەی بەجێهێشتووە، لەنێویاندا پردی موشیر و کاروانسەرای دالکی.
کاروانسەرای موشیر ئەلمولک هاوشێوەی کاروانسەرەکانی دیکە، وەک شوێنی پشوودان بۆ کاسبکاران و ڕێبواران لە سەر ڕێگای بازرگانی لە شیرازەوە بۆ بوشێهر لە شاری دەشتستان دروستکراوە.
بۆ زەوی کاروانسەرای، تەختەی بەردی نەخشێنراوی گەورە بەکارهێنراوە، ئەمەش هێز و جوانییەکی تایبەتی پێبەخشیوە. ئەم بەردە گەورانە وەک بەردی قیرتاوکردن لە تەنیشت یەکەوە دانرابوون، لە نێوانیاندا کانیاوی بەرد دروستکرابوون، ئەمەش وایکردبوو کە ئاوی باران لە کاتی بارانباریندا بە ئاسانی لە کاروانسەرایەکانەوە دەربچێت و نەیهێشت ئاو کۆببێتەوە.
لە لای ڕۆژئاوای کاروانسەراکەوە دەرگایەکی گەورەی دار هەبوو کە دەرگای سەرەکی کاروانسەرا و حەوشەکەی بوو.
جگە لەوەش نهۆمی دووەمی کاروانسەرایش لە هەمان ناوچەدا هەڵکەوتووە کە بە شاهنەشین ناسراوە و تەراسێکی بچووک و جوانی هەیە.
لە هەردوو لای شاهنەشین بۆ چوونە ناو سەقفی کاروانسەرا دوو پلیکانە هەیە و ئەم بەشە بەستراوەتەوە بە بەشی ناوەوەی کاروانسەراکەوە.
ئەم بەشە تایبەتە بە خانمان و منداڵان. کاروانسەرای موشیر المولک یەکێکە لە باشترین و جوانترین کارەکان کە لە سەردەمی قاجاڕەوە بەجێماوە کە سەرنجی زۆرێک لە گەشتیارانی بۆ لای خۆی ڕاکێشاوە.
تایبەتمەندییەکانی کاروانسەرای موشیر ئەلمولک
ئەم کاروانسەرایە چوارگۆشەیە ٤ تاوەری هەیە کە بەرزییەکەی زیاتر لە ١٢ مەتر دەبێت. بەو پێیەی کە کاروانەکان بە درێژایی ڕێگاوبانەکان دروستکرابوون، پێویستی بە ئاسایش و چاودێری هەبوو، ئەم ٤ تاوەرەش بە تەواوی بەرپرسی چاودێری و ئاسایشی خەڵک و سەرنشینانی ناو کاروانسەراکە بوون.
زۆربەی ئەو کەرەستانەی لەم بینایەدا بەکاردەهێنرێن لە بەرد و هاوەن دروستکراون، ئەمەش وایکردووە ئەم بینایە بەهێزتر بێت لە کاروانسەراکانی دیکە.
جگە لە سەقفی کاروانسەراکە کە بە بەرد داپۆشراوە، ڕووبەری دەروازەی چوونە ژوورەوەی ناوەوە و دەرەوەی بە بەردی زەرد نەخشێنراوە. دەرگای چوونە ژوورەوەی ئەم بینایە کە دەکەوێتە لای باشووری ڕۆژئاوا، لە سێ نهۆم پێکدێت و لە بەشەکانی تریشدا بیناکە دوو نهۆمە، هەر نهۆمێک دوو کۆشکی هەیە. کاروانسەرای موشیر ئەلمولک دوو حەوشەی بچووک و گەورەی هەیە لە دەرگای چوونە ژوورەوە و بە گشتی ٦٨ ژوور و خانەی هەیە، کە لە ماوەی جیاوازدا زیاد و کەمی کردووە.
ئەم باڵەخانەی قاجارە دەکەوێتە ناوەندی شاری بورازجان، تەنیشت گۆڕەپانی سەرەکی شارەکە، بینایەکە بەهۆی ئەو بەردانەی لەو ساڵانە بەکارهێنراون وەستاوە و مێژوویەکی پڕ لە هەوراز و نشێوی هەیە. ئەم کۆمپلێکسە تەنها بۆ ماوەی ٥٠ ساڵ ئەرکی سەرەکی خۆی کە کاروانسەرای بوو، پاراست و لە ساڵی ١٣٣٠ تا نزیکەی ٣٥ ساڵ، هەندێکجار ناوەندی فەرمانگە حکومییەکان و هەندێک جاریش شوێنێک بوو بۆ فەرمانبەرانی سەربازی.
لە سەردەمی پەهلەوی دووەمدا، بەو گۆڕانکاریانەی لە بیناکەدا کردیان، کردیان بە زیندان. بەهۆی گەرمی و شێداری کەشوهەوای ئەم ناوچەیە، ئەم زیندانە دەکرێت شوێنێکی مەترسیدار بێت بۆ نەیارانی سیاسی. هەر لە بەر ئەم هۆکارەش ناوی ئەم کاروانسەرایە لە ساڵی ١٣٣٦ گۆڕدرا بۆ “قەڵا”. قەڵای بورازجان لە ساڵی ١٣٦٢ وەک شوێنەوارێکی نیشتمانی تۆمار کرا./.
