بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، لە درێژەدا بەناوبانگترین شارەکانی ئێران لە ڕووی گەشتیارییەوە بە ئێوە دەناسێنین.
ئەسفەهان (شاری قوبە فیروزەییەکان)
بێگومان ئەسفەهان یەکێکە لە شوێنە گەشتیارییە بەناوبانگەکانی ئێران هەروەها یەکێکە لە شارە دێرینەکانی ئەو وڵاتە. ئەم شارە بە “نیوەی جیهان”یش ناودەبرێت بەو پێیەی ئەسفەهان کە ٥ هەزار شوێنی دێرینی هەیە و مێژووەکەی بۆ هەزاران ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە. گۆڕەپانی سەرەکی شارەکە بەناوی نەغش جەهان یەکێکە لە گەورەترین گۆڕەپانەکانی جیهان، درێژییەکەی ٥٦٥ مەتر و پانییەکەی ١٧٠ مەتر دەبێت. ناودارترین شوێنەکانی ئەسفەهان بریتیین لە گۆڕەپانی نەغش جەهان، پردی سی ئۆس پۆل، پردی خاجوو، کۆشکی عەلی قەپو، مزگەوتی شێخ لۆتفوڵڵا، مزگەوتی ئیمام، باخچەی حەشت بەهشت، چێهێل سۆتون، مزگەوتی گەورەی ئەسفەهان یان مزگەوتی جامێ، قوتابخانەی چەهارباغ، ئەتاشگا.
شیراز (پایتەختی فەرهەنگ و ئەدەبی ئێران)
شیراز یەکێکە لە شارە گەشتیارییە سەرەکییەکانی ئێران کە هەموو گەشتیاران هەڵیدەبژێرن بۆ سەردانیکردن. شیراز شارێکی زۆر جوان و مێژوویی و تەنانەت ئەفسانەیی ئێرانە کە ماوەیەکی زۆر لانکەی فەرهەنگ و جوانی بووە. شیراز یەکێک لە پێنج شارە گەشتیارییە سەرەکییەکانی ئێرانە و گۆڕی هەندێک لە باشترین نووسەران و شاعیرانی ئێرانی وەک حافز، سەعدی، خەجەوی کرمانی و چەندانی تر لەم شارەدا هەڵکەوتووە. شیراز لیستێکی گەورەی هەیە لە شوێنە گەشتیاری و مێژووییەکان و شوێنە سەرنجڕاکێشەکان، هەروەها شوێنە سەرنجڕاکێشە سەرەکییەکانی شیراز بریتیین لە پەرسەپۆلیس، پاسرگدای، حافزییە، سەعدیە، گۆڕی شا چێراغ، دەروازەی قورئان، مزگەوتی ناسر ئەلمۆڵک، مزگەوتی وەکیل، حەمامی وەکیل، قەڵای کەریم خان و چەندین شوێنی مێژوویی و گەشتیاری تر.
تاران (پایتەختی ئێران)
کاتێک دەگەینە تاران یەکەم شت کە ڕەنگە بێتە مێشکمان هاتووچۆ و پیسبوون بێت چونکە ئەو وڵاتەیە کە زۆرترین دانیشتووانی هەیە و زیاتر لە ٢٠٠ ساڵە پایتەختی ئێران بووە. بەڵام قەرەباڵغی و جەنجاڵی ئەم شارە نابێتە هۆی ئەوەی کە مێژوو و شوێنە گەشتیارییەکانی پشتگوێ بخات. تاران یەکێک لە پێنج شوێنە گەشتیارییە سەرەکییەکانی ئێرانە و خاوەنی چەندین بازاڕی نەریتی و سەردەمیانە و مۆڵی بازرگانی بە بەرهەمی جۆراوجۆرەوەیە. ناودارترین شوێنەکانی تاران بریتییە لە شلەمەنی کەلوگان، دەربەند، باخەکانی مۆزەخانەی تاران، کۆشکی مۆزەخانەی گۆڵستان، کۆشکی سەعداباد، کۆشکی نیاڤاران، مۆزەخانەی شووشە، مۆزەخانەی زەمان، مۆزەخانەی سینەما، مۆزەخانەی مۆسیقا، مۆزەخانەی ئەبگینە، موغدام مۆزەخانە، کۆشکی مەسعودیە، باخچەی مۆزەخانەی نەگارستان، و چەندین شوێنی تری سەرنجڕاکێش و گەشتیاری وەک تاوەری میلاد، پردی سروشت، پارکی ئەب و ئەتاش، یان باخچەی باڵندە.
مەشهەد (پایتەختی مەعنەوی ئێران)
مەشهەد بە پایتەختی ئایینی ئێرانیش ناسراوە و بەناوبانگترین وڵاتی ئایینییە لە جیهاندا. زۆرێک لە گەشتیارانی ئێرانی و بیانی بە تامەزرۆییەوە بۆ بینینی مەشهەد و شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی ئەم شارە جوانە. هەرچەندە مەشهەد بە مەزارگەی پیرۆزی ئیمام ڕەزا ناسراوە بەڵام زۆرێک لە شوێنە گەشتیارییەکان بەشێک لە دیمەنە گەشتیارییەکانی مەشهەد دەناسێنن. لە نێو شوێنە مێژوویی و گەشتیارییەکانی شاری مەشهەد، گۆڕی حاکم ئەبولغاسم فێردۆسی، پارکی کوهی سەنگی، بازاڕی مەشهەد، گۆڕی خەجەی ڕەبی، گۆڕی حاکم عومەر خەیام، گوندی کۆنگ، تاوەری ڕادکان، ماڵی شای مەشهەد، نادر شا گۆڕ، و زۆر شتی تر.
تەبرێز (پایتەختی گەشتیاری ئیسلامی لە ساڵی ٢٠١٨)
تەبرێز سێهەمین شاری ئێرانە و لە مێژووی وڵاتەکەدا پێگەیەکی بەرچاوی هەیە. تەبرێز شارێکی مێژووییە و چەندین پێکهاتەی کۆن و هەروەها مێژوو و کولتووری و کۆنی تێدایە. هەروەها تەبرێز بە بازاڕە تەقلیدی و مۆدێرنەکانی هەروەها بە کوالێتی ئەو شتانەی دەیفرۆشن ناسراوە. شاری سەوز و دڵگیری تەبرێز چەندین دیمەنی هەیە، لەوانە بازاڕی گەورە، مزگەوتی کەبود یان مزگەوتی جەهانشا، قەڵای تەبرێز (عەلیشا)، مزگەوتی گەورەی تەبرێز (مزگەوتی گەورەی کابیری)، مۆزەخانەی ئازەربایجان، گۆڕی شاعیران (گۆڕستانی سۆرخاب)، ئێل پارکی گۆلی (شا گۆلی)، گوندی کاندۆڤان، و کڵێسای سانت ستیڤن.
یەزد (شاری باشکێنەکان)
شاری یەزد یەکەم شاری ئێرانە کە ناوی لە لیستی جیهانی یونسکۆدا هاتووە و یەکێکە لەو شارە کەمانەی کە تا ئێستاش پێکهاتووە نەریتییەکەی دەپارێزێت، زۆر گونجاوە بۆ گەشتکردن بە پێ. شاری سەرسوڕهێنەری یەزد یەکەم شاری خشتی ئێرانە و دووەم شاری مێژووییە لە جیهاندا و ئەمەش مێژووی ئەم شارە نیشان دەدات. لە یەزد چەندین شوێنە گەشتیاری هەیە و دەتوانیت بۆ چەند کاتژمێرێک سەردانی هەریەکەیان بکەیت، بەڵام بەشێک لە شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی یەزد بریتین لە مزگەوتی گەورەی یەزد، مەیدانی ڤاقت ئۆف-سات، گۆڕەپانی ئەمیر چەخماق، باخچەی دۆڵە ئاباد، ماڵی لاری، شەش بەربەستی با، ئەمیر چەخماق گۆڕەپان، پەرستگای ئاگری ڤارهام، تاوەری بێدەنگ و چەندانی تر ئەمانە تەنها هەندێک لە سەرنجڕاکێش و دیمەنەکانی ئەم شارە سەرسوڕهێنەر و مێژووییەن.
ئەهواز (شاری پردەکان)
ئەهواز یەکێک لە شوێنە گەشتیارییە جیاوازەکانی ئێرانە و ناسراوترین و پڕ حەشیمەتترین شاری پارێزگای خوزستانە. ئەم شارە ناوازەیە بەهۆی هەڵکەوتەی جوگرافییەوە کەشوهەوایەکی هەمەچەشنی هەیە. بەتایبەت لە وەرزی زستاندا شوێنێکی زۆر باش و گونجاوە بۆ گەشتیاران. لە دیمەنە سەرنجڕاکێشەکانی ئەهواز بریتییە لە ڕووباری کارون، بازاڕی عەبدولحەمید، بازاڕی کاوە، مۆزەخانەی هونەرە هاوچەرخەکان، بینای مۆین ئۆل تۆجار، پردی سپی، زانکۆی سێگۆشە (فاکەڵتی ئەدەبیات)، کڵێسای مەسرۆپی سورەت، گۆڕی عەلی ئیبن مەحزیار، پردی سروشتی کیانپارس، لەشکرئاباد (بازاڕی ئەهواز فەلافل)، و چەندانی تر.
کیش (مرواری کەنداوی فارس)
کیش دوورگەیەکی بچووک و سەرنجڕاکێشی سروشتییە لە کەنداوی فارس، ساڵانە ژمارەیەکی زۆر گەشتیار بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت. دوورگەی کیش کە ڕووبەرەکەی ٩٠ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، هاوچەرخترین دوورگەی ئێرانە لە کەنداوی فارس. ناودارترین شوێنەکانی کیش بریتییە لە شاری کۆنی هەریرێ، کەشتیی یۆنانی، پارکی کەناری میرماهنا، کەناری مەڕجان، کوخی حور، پارکی دۆلفین، باخچەی باڵندە، ئەکواریۆمی کیش، دەرچەی کات بەسەربردنی کیش، شاری ژێرزەمینیی کاریز، عەمبارکردنی ئاوی دو گۆنباد و پەنج بەدگیر، پارکی کەناری سیمۆرگ، گوندی کۆهان باغڵوو، پارکی ماسیگرتنی کیش، دوورگەی هیندورابی، کەناری کیسەڵ، و چەندین چالاکی تر.
قشم (خاکی حەوت سەرسوڕهێنەر)
دوورگەی قشم گەورەترین دوورگەی ئێرانە و مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانییەکان. ئەم دوورگە سەرنجڕاکێشە بە سروشتی پاک و جوانی خۆیەوە لە مێژە شوێنێکی گەشتیاری بووە بۆ زۆرێک لە خەڵکی ئێرانی و گەشتیارانی بیانی. شوێنە گەشتیارییەکانی دوورگەی قشم بریتین لە دوورگەکانی ناز، دوورگەی هێنگام، دۆڵی ستار، دارستانەکانی مەنگۆڕ، جیۆپارکی قشم، گەرووی چەککو، ئەشکەوتی خەرباس، قەڵای پورتوگالی، دەشتی بوخۆ، ئەشکەوتی خوێی قشم، قەڵای نادێری، بیرە تاڵە، بەندەری مێژوویی چەپ، گوندی گۆران، تەندێشە دۆڵی و دوورگەی لارک و چەندین شوێنی تری کات بەسەربردن و گەشتیاری./.
