بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، تەماتە کە لە بنەماڵەی میوەدایە، چەندین تایبەتمەندی هەیە و گرنگ نییە بە کاڵی بیخۆین یان بە کوڵاو. شارەزایان ئەم میوەیە بە سوپەرفۆد ناودەبەن، کە زاراوەیەکی ناپسپۆرییە بۆ ئەو خۆراکانەی کە توخمە سەرەکی و خۆراکییەکانیان تێدایە.
تەماتە ماددەی لایکۆپین و بێتا کارۆتینی تێدایە کە ڕۆڵێکی زۆر گرنگ دەگێڕێت لە باشترکردنی تەندروستی. هەروەها ئەم میوەیە ڕۆڵی پارێزەری هەیە لە دژی شێرپەنجە و ئەلزەهایمەر و شەکرە و جەڵتەی دڵ و هتد. تەماتەیەکی قەبارە مامناوەند و سوور و پێگەیشتوو و تەواو کۆمەڵێک ڤیتامین و مادەی خۆراکی تێدایە، ئەمەش وایکردووە کە هەڵبژاردەیەکی زۆر باش بێت بۆ زیادکردنی بۆ زەڵاتە یان ساندویچ یان وەک خواردنێکی کەم بیخۆیت.
تەماتەیەکی مامناوەند نزیکەی ٢٢ کالۆری وزە و ١.٨ گرام پرۆتین و ٤.٧٨ گرام کاربۆهیدرات و ١.٤٨ گرام ڕیشاڵی خۆراکی و ١٢.٣ میلیگرام کالیسیۆم و ١٣.٥ ملیگرام مەگنیسیۆم و ٢٩٢ میلیگرام پۆتاسیۆم و ١٦.٩ میلیگرام ڤیتامین سی تێدایە. هەروەها ئەم ماددە خۆراکییە سەرچاوەیەکی باشی ڤیتامین A و ڤیتامین K یە. هەروەها تەماتە نزیکەی 116 گرام ئاوی تێدایە، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ شێدارکردنی جەستە و هێشتنەوەی شێدار.
سوود و هۆکارەکانی خواردنی تەماتە
تەماتە بەهۆی بوونی ڤیتامین و کانزا و دژە ئۆکسێنەر و پێکهاتە چالاکەکانی بایۆلۆجی چەندین سوودی تەندروستی هەیە.
نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان
هەندێک لە کانزاکانی ناو تەماتە ڕێگری لە نەخۆشییەکانی دڵ دەکەن بە ڕێکخستنی پەستانی خوێن و مەینبوونی خوێن و گرژبوونی ماسولکەکان. دژە ئۆکسێنەر و مۆلیکولە بچووکەکان کە پێیان دەوترێت پێکهاتەی فینۆلیک ڕێگری دەکەن لە تێکچوونی دڵ و خوێنبەرەکان و بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن. هەروەها ڕێژەی ڕیشاڵی لە تەماتەدا زۆر گرنگە بۆ تەندروستی لەش.
شێرپەنجە
بەگوێرەی لێکۆڵینەوەکان، خواردنی بەردەوامی ئەو میوە و سەوزانەی کە ڕێژەی دژە ئۆکسانیان زۆرە، وەک تەماتە، ڕێگری لە گەشەکردنی خانە شێرپەنجەییەکان دەکات. لایکۆپین کە دژە ئۆکسانە کە لە تەماتەدا هەیە، یارمەتی چارەسەرکردن یان کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بە جۆرە جیاوازەکانی شێرپەنجە دەدات.
لە نێو ئەم شێرپەنجانەدا بریتین لە: شێرپەنجەی پرۆستات، شێرپەنجەی مەمک، شێرپەنجەی سییەکان، شێرپەنجەی گەدە، شێرپەنجەی قۆڵۆن، شێرپەنجەی دەم، شێرپەنجەی سورێنچک، شێرپەنجەی ملی ڕەحم و شێرپەنجەی هێلکەدان.
خواردنی بڕێکی زۆر تەماتە لە شێرپەنجەی گەدە و ڕیخۆڵە دەتپارێزێت. هەروەها ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن 60%ی تووشبووانی شێرپەنجەی قۆڵۆن و کۆم دوای خواردنی بڕێکی زۆر تەماتە چاکبوونەتەوە. دژە ئۆکسێنەرەکان لە تەماتەدا ڕۆڵی پاراستن دەگێڕن لە دژی نەخۆشییە دەمارییەکان بە ڕێگریکردن لە مردنی خانەکانی مێشک یان دەمارەکان. بۆیە خواردنی تەماتە ڕێگری دەکات لە گەشەکردنی نەخۆشیەکانی وەک ئەلزەهایمەر و پارکینسۆن.
شەکرە
پێدەچێت پێکهاتەکانی تەماتە وەکو دژە ئۆکسێنەر و ڕیشاڵی خۆراکی و کارۆتینۆید و پێکهاتە فینۆلیکەکان یارمەتیدەرن بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی شەکرە. لایکۆپین ئاستی ئەنسۆلین زیاد دەکات کە ئەو هۆرمۆنەیە کە شەکری خوێن لە جەستەدا دادەبەزێنێت. هەروەها ئەم مادەیە ڕێگری دەکات لە زیانگەیاندن بەم ئەندامە بە باشترکردنی کارکردنی گورچیلە. هەروەها کوێرسیتین لە تەماتەدا یارمەتی ڕێکخستنی شەکری خوێن دەدات، ئەم مادەیە نیشانە باوەکانی نەخۆشی شەکرە کەمدەکاتەوە وەک ئازاری جومگەکان و سووتانەوە و سڕبوون، هەروەها ڕۆڵی پارێزەری هەیە دژی جگەر.
نەخۆشییەکانی چاو
گێزەر لە مێژە پەیوەندی بە تەندروستی چاوەوە هەیە بەهۆی بەرزی ئاستی کارۆتینۆیدەکانی. هەروەها تەماتە ڕێژەیەکی بەرزی کارۆتینۆیدەکانی تێدایە و بەپێی لێکۆڵینەوەکان ڕێگری دەکات لە زیانەکانی چاو کە بەهۆی ڕووناکی و ئاوی سپی چاوەوە دروست دەبێت.
تەماتەی کاڵ یان کوڵاو کامیان باشترە؟
گرنگ نییە کامیان باشترە، تەماتەی کاڵ یان کوڵاو. کوڵاندنی ئەو ماددە خۆراکیانەی کە بەردەستن بۆ هەڵمژینی و بەکارهێنانی لەلایەن لەشەوە دەگۆڕێت. بەو پێیەی شێوازەکانی کوڵاندنی تەماتە زۆر جیاوازن، وەڵامی ئەم پرسیارە سادە نییە. بێگومان ئاوی تەماتە دوو ئەوەندەی تەماتەی کاڵ یان کوڵاو دژە ئۆکسانی تێدایە و هاوکات یارمەتی هەوکردن دەدات. تەماتە چەندین جۆری هەیە، لەوانە تەماتەی پڵەم، تەماتەی گێلاس یان تەماتەی ترێ.
بۆ دەبێت تەماتە لە گرووپی میوەکاندا ناو ببەین؟
هەرچەندە تەماتە بەگشتی لەگەڵ سەوزەوات بەکاردێت، بەڵام لە پۆلێنکردنی ڕووەکیدا وەک میوە دادەنرێت چونکە تۆوی تێدایە و لە گوڵی ڕووەکەکە گەشە دەکات. لە هەر حاڵەتێکدا تەماتە سەرچاوەیەکی نایابی ماددە خۆراکیەکانە بۆ باشترکردنی تەندروستی لەش. ئەم میوە خۆراکییە ڕۆڵی پاراستن دەگێڕێت لە زۆرێک لە نەخۆشیەکانی وەک جۆرەکانی شێرپەنجە. جیاوازی سوودەکانی تەماتەی کوڵاو یان کاڵ هێشتا پێویستی بە لێکۆڵینەوە و لێکۆڵینەوە هەیە، بەڵام پسپۆڕان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە خواردنی ئەم ماددە خۆراکییە بە هەر شێوەیەک بێت سوودی زۆری هەیە./.
