بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، حکومەتەکەی ئیمانۆیل مەکرۆن سەرۆک کۆماری فەرەنسا هێندە لە نێو خەڵکدا پێگەی نییە، ئێستاش کە گەنجێکی تەمەن 17 ساڵەی ڕەشپێست لە لایەن پۆلیسی ئەو وڵاتەوە کوژراوە، دیسانەوە خەڵک ڕژاونەتە شەر شەقامەکان و لە بەرامبەر مەکرۆن و حکومەتەکەی ناڕەزایەتی دەردەبڕن، ئەڵبەت بە توندترین شێوازیش وەڵام دراونەتەوە.
ئاستی ناڕەزایەتییەکانی ئەم جارە بە ڕادەیەکە کە تەنانەت دامەزراوەکانی مافی مرۆڤ لە وڵاتانی ڕۆژئاواش بێدەنگ نەبوون و لە بەرامبەر هەڵسووکەوتی پۆلیسی فەرەنسا چەندین بەیاننامەی ناڕەزایەتییان دەرکردووە. لە ناڕەزایەتییەکانی ئەمجارەی فەرەنسا 45 هەزار پۆلیس لە لایەن مەکرۆنەوە بۆ کپکردنەوەی دەنگی ناڕەزایەتییەکان و سەرکوتکردنی خەڵک ڕژاونەتە شەقامەکانی سەرتاسەری ئەو وڵاتە.
ئاستی ناڕەزایەتییەکانی خەڵک و شێوازی ڕوبەڕوبونەوەیان لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی فەرەنساوە تا ڕادەیەک لە گەڵ نموونەکانی ڕابردوو جیاوازە و شارەزایان باس لە ئەگەری سەرهەڵدانی شۆڕشێکی نوێ لەو وڵاتەدا دەکەن. ئەم پرسەش بۆیە گرنگە کە فەرەنسا بە وڵاتی شۆڕشەکان ناسراوە و لە دوو سەدەی ڕابردوو چەندین جۆرە شۆڕش و سەرهەڵدانی گەورەی سیاسی و کۆمەڵایەتیی بە خۆوە بینیوە کە بوونەتە هۆکاری گۆڕانکارییە گەورەکان.
1789 – شۆڕشی گەورەی فەرەنسا
” باستیل ” ناوی گرتووخانەیەکی گەورەی فەرەنسا لە پاریس بوو کە زۆربەی نەیارانی دەسەڵاتی ئەو وڵاتەی تێدا زیندانی کرابوون. ئەم گرتووخانەیە بە هێرشی خەڵک لە 14 ی تەمموزی ساڵی 1789 کەوت و زۆربەی مێژووناسان کەوتنی گرتووخانەی باستیل بە یەکەم بزیسکەی سەرهەڵدانی شۆڕش دەزانن. 20 ڕۆژ پاش کەوتنی باستیل، ئەنجومەنی بازاڕیانی فەرەنسا، سیستەمی ناسراو بە فئۆدالیی بۆ هەمیشە هەڵوەشاندەوە. لە 5 ی تشرینی یەکەمی هەمان ساڵ، ژمارەیەکی زۆر لە ژنانی کرێکار و توڕەی پاریس لە گەڕەکە هەژارنشینەکانی ئەو شارە لە بەردەم شارەوانی کۆبوونەوە و داوای نانیان کرد. ئەوان هێرشیان کردە سەر بینای شارەوانی و پاسەوانەکانیان چەک کرد. کاتێک بەوان ڕاگەێندرا کە ناتوانن هاوکارییان بکەن، هێرشیان کردە سەر کۆشکی سەرۆکایەتی. کەوتنی کۆشک، کۆتایی بە حکومەتی پاشایەتی لە فەرەنسا هێنا.
1968 – ناڕەزایەتی بەربڵاوی خوێندکارانی زانکۆ و کرێکاران
بزوتنەوەی خوێندکارانی زانکۆ و کرێکارانی فەرەنسا لە ساڵی 1968 بووە هۆکاری چەندین ڕووداوی 4 هەفتەی مانگی ئایاری ئەو ساڵە، بزوتنەوەکە کە لە ناڕەزایەتی کۆمەڵە خوێندکارێکی زانکۆوە دەستیپێکردبوو، بە ملیۆنان خەڵکی شارەکانی فەرەنسای ڕژاندە سەر شەقامەکان.
ئەگەرچی ڕووداوەکانی ئایاری 1968 ی فەرەنسا لە لایەن بەرپرسانی سیاسی ئەو وڵاتەوە وەک شۆڕش نەناسرا بەڵام کاریگەریی لە سەر پەیوەندییە مرۆییەکان و ژیانی مەدەنیی خەڵک و کۆمەڵگای فەرەنسا کەمتر لە شۆڕشێک نەبوو. سەبارەت بە بزوتنەوەی 1968 بۆچوون و بیرکردنەوەی جیاواز هەیە، هەندێک وەک پەرەسەندنی پانتایی ئازادی و گەشەسەندن پێناسەیان کردووە و لە بەرامبەردا، هەندێکی دیکە ئەم بزوتنەوەیان وەک پیلانێکی ئەمریکا بۆ ڕوبەڕوبونەوەی سیاسەتەکانی سەربەخۆخوازانەی حکومەتەکەی ژنڕاڵ دوگل ناساندووە.
2018 – خۆپێشاندانانی بەربڵاوی خەڵک
” بزوتنەوەی ئێلەک زەردەکان ” بزوتنەوەیەکی ناڕەزایەتی بە دیاریکراوی لە پاریسی پایتەختی فەرەنسایە کە بە خێراییەکی زۆر گەیشتە وڵاتانی دیکەی وەک بەلجیکا و هۆڵەندا. ئەم ناڕەزایەتییانە وەک کاردانەوەیەک لە بەرامبەر نرخی سووتەمەنی و باجەکان بووە. بە پێی ڕاپۆرتی ڕۆژنامەکانی فەرەنسا، ئێلەک زەردەکان حکومەتی ئەو وڵاتەیان ڕوبەڕوی قەیرانێکی گەورە کردەوە کە لە مێژووی فەرەنسا کەم وێنە بووە. بزوتنەوەکە سەرکردایەتی و ڕێکخستنێکی تایبەتی نەبووە.
چەندین شارەزای کاروباری فەرەنسا شۆڕشەکەی ساڵی 1789 ی ئەو وڵاتەیان وەبیرهێناوەتەوە کە لە سەر زۆربوونی باجی سەر ئارد کرا و ئێستاش هەمان شۆڕش بە ڕووداوی هاوشێوە دووبارە دەبێتەوە ئەمەش وایکردووە کە فەرەنسا هەر دەم ئەگەری سەرهەڵدانی شۆڕشێکی گەورەی لێ دەبینرێت.
2023 – ” نە ” بۆ فەرەنسا
پاش پەرەسەندنی دۆخی ناجێگیری ئابوری لە فەرەنسا، حکومەتەکەی ئیمانۆیل مەکرۆن بڕیاریدا هەندێک چاکسازی لە ڕووی ئابورییەوە بکات تا بتوانێت بە گوشار خستنە سەر خەڵک، بە سەر کێشەکاندا زاڵ بێت. بۆ نموونە، تەمەنی خانەنشینیی بەرز کردەوە و ئەمەش بەستێنی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی لە پاییزی ڕابردووەوە دابین کرد.
ناڕەزایەتییەکان سەرەڕای توندووتیژییەکانی پۆلیس ڕانەوەستا و گەیشتە ئەوەی کە پۆلیس گەنجێکی 17 ساڵەی لە شەقامدا کوشت، ئەمەش وەک ئەوە بوو کە بەنزین بە سەر ئاگرەکانی ئەو وڵاتەدا بکرێت و سەرتاسەری فەرەنسای کردە گۆڕەپانی ڕوبەڕوبونەوەی خەڵک و هێزەکانی پۆلیس.
پێدەچێت بە پێی ڕاگەێندراوە توندەکەی پۆلیس لە دژی خەڵک و هەروەها وتارە پڕ لە سووکایەتییەکەی سەرۆک کۆماری فەرەنسا لە دژی خەڵک، ناڕەزایەتییەکان بەردەوام ڕوویان لە پەرەسەندن بێت و ئەڵبەت ڕێژەی توندووتیژییەکانی پۆلیس و هێزە ئەمنییەکانیش ڕوو لە زیاتربوون دەکات. ئەمەش دەتوانێت هەلومەرجەکە بەرەو شۆڕشێکی گەورە ببات، شۆڕشێک کە لە ئەگەری سەرهەڵدانی، دەتوانێت وێڕای ڕووخانی حکومەتەکەی مەکرۆن، بەستێنی گۆڕانکاری لە هەندێک دامودەزگای حکومڕانی و تەنانەت دەستووری ئەو وڵاتەش دابین بکات.
دەنگی زۆری پارتە ڕاستەکانی فەرەنسا لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی کۆمار و هەروەها دابەزینی پێگەی کۆمەڵایەتی ئیمانۆیل مەکرۆن، وەک ئامادەکارییەک بۆ ئەو شۆڕشە دەبێت، شۆڕشێک کە دەتوانێت بە درووشمی ” نە بۆ فەرەنسا ” لە ئاستی ناوخۆ و دەرەوە گۆڕانکاری لە سیاسەتەکانی پاریس بە تایبەت لە شەڕی ئۆکراینادا بکات./.
