بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، دوای گەیشتنی بە دەسەڵات، جۆ بایدن، سەرۆکە دیمۆکراتەکەی ئەمریکا، بە شێوەیەکی بەرفراوان پشتگیری لە پەرەپێدانی وزەی سەوز و دیکاربۆنیزەکردنی ئابوری وڵاتەکەی کرد. لەبەرامبەردا دۆناڵد ترەمپی کۆماریخواز سیاسەتێکی هاندانی زیادکردنی کونکردنی نەوت و غازی پەیڕەو کردووە و بە پێی زانیارییەکان بەڵێنی بە لۆبیستەکانی وزە داوە هەرچییەکیان بوێت ئەگەر کۆمپانیاکانیان پشتگیری لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتییەکەی ساڵی ٢٠٢٤ بکەن.
بەڵام شتە سەرنجڕاکێشەکە ئەوەیە کە پیشەسازی سووتەمەنی بەردینی لە سەردەمی سەرۆکایەتی بایدندا زۆر باشتر بووە، لە ڕووی قازانج و ئەدای پشک و بەرهەمهێنانەوە، لە چاو سەردەمی ترەمپ. لە ڕاستیدا ڕەنگە هەندێک لە سیاسەتەکانی ترامپ لە کۆتاییدا هەمان زیادە دابینکردن دووبارە بکەنەوە کە لە ماوەی سەرۆکایەتیەکەیدا نرخی بەکاربەرانی بە نزمیی هێشتەوە و لە ئەنجامدا پارەی کۆمپانیاکانی نەوت و غازی تێبچێت.
ڕیکۆردێکی خراپی زەبەلاحەکان لە سەردەمی سەرۆکی پێشوودا
بە پێی زانیارییەکان، ترەمپ لە کۆشکی تایبەتی خۆی لە شاری مارالاگۆ میوانداری کارگێڕانی نەوتی کردووە و گوێی لە گلەیی ئەوان بووە سەبارەت بە ڕێسا توندەکانی ئیدارەی بایدن. واقیعەکە ئەوەیە کە بایدن تێچووی کونکردنی زەوییە فیدراڵییەکانی زیاد کردووە، مەرجی نوێی بۆ کەمکردنەوەی دەردانی میتانی سەپاندووە، پرۆسەی دەرکردنی موڵەتی نوێی هەناردەکردنی غازی ڕاگرتووە، هەروەها ڕێوشوێنی دیکەی گرتووەتەبەر کە دەرهێنانی سووتەمەنی بەردینی گرانتر و قورستر دەکات.
بەڵام پیشەسازی نەوت و گاز زیانێکی ئەوتۆی بەرنەکەوتووە. بە پێی ئاماری پلاتفۆرمی زانیاری “Capital IQS&P”، تێکڕای قازانجی پیشەسازی وزە لە ساڵی ٢٠٢٣دا گەیشتە ١١.٣%. پێشبینییەکانی وۆڵ ستریت بۆ ساڵی ٢٠٢٤ هاوشێوەن.
لەسەر بنەمای ئەمەش تێکڕای قازانجی کەرتی وزە لە ماوەی چوار ساڵی سەرۆکایەتی بایدن لە دەوروبەری 11% بووە.
لە ماوەی چوار ساڵەی سەرۆکایەتی ترەمپدا، ڕێژەی قازانجی پیشەسازی وزە لە بنەڕەتدا سفر بوو، ئەمەش ساڵی ٢٠٢٠یش دەگرێتەوە، کە سەرهەڵدانی پەتای کۆرۆنا بووە هۆی وەستانی گەشت و گوزار و دابەزینی نرخی نەوت. بەدەر لە ساڵی ٢٠٢٠، تێکڕای قازانجی وزە تەنها ٤.٥% بووە. لە هەریەک لە چوار ساڵی سەرۆکایەتی ترەمپ، قازانجی وزە کەمتر بووە لە ساڵانی سەرۆکایەتی بایدن.
کۆمپانیای ئێکسۆن مۆبیل کە گەورەترین کۆمپانیای وزەی ئەمریکایە، ڕەنگدانەوەی ئەدای تەواوی پیشەسازییەکەیە. کۆمپانیاکە لە ساڵی ٢٠٠٨دا قازانجێکی زۆری هەبووە، بەڵام داهاتی پاکی لە ساڵی ٢٠٢٠دا بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە. پاشان لە ساڵی ٢٠٢٠ کۆمپانیای ئێکسۆن ٢٢.٤ ملیار دۆلاری لەدەستدا. کۆمپانیای زەبەلاحی نەوت لەو زیانە ڕزگاری بووەوە و لە ساڵی 2022دا ئاستێکی گەورەی نیشان دا و داهاتی 55.7 ملیار دۆلاری بەدەستهێنا.
سیاسەتی سەرۆک کۆمار لە ژێر سێبەری فاکتەرەکانی بازاڕدایە
وەک زۆرێک لە توخمەکانی ئابوری، کاریگەری سیاسەتەکانی هەر سەرۆکێک لە سەر کەرتی وزە زۆر کەمتر گرنگ بووە بە بەراورد بەو شتانەی کە لە بازاڕە جیهانییەکان ڕوودەدەن. لە دەوروبەری ساڵی ٢٠١٢، لە سەردەمی باراک ئۆبامادا، شۆڕشی شکاندنی هایدرۆلیکی بووە هۆی بووژانەوەی بەرهەمهێنانی نەوتی ئەمریکا. هیچ پەیوەندییەکی بەو کارەوە نەبوو کە ئۆباما کردبووی و بووژانەوەکە بەهۆی تەکنۆلۆژیای نوێ و وەبەرهێنانی بەرزی کەرتی تایبەتەوە بوو.
لە ماوەی دەیەی داهاتوودا کۆمپانیاکانی کونکردن سەرنجیان لەسەر گەشەکردنی پشکی بازاڕ بوو، بە گریمانەکردنی قازانجی زیاتر. ئەم زیادبوونی بەرهەمهێنانە ئەمریکای کردە گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوت و گازی سروشتی لە جیهاندا. وڵاتانی بەرھەمھێنەری نەوتی ئۆپێک+ بەمەبەستی وەرگرتنەوەی پشکی بازاڕ، بەرھەمیان زیاد کرد، ئەمەش بووە هۆی دابەزینی نرخی نەوت و گاز.
بەڵام نرخە کەمەکە بۆ بەکاربەران قازانجی کۆمپانیاکانی کونکردن تێچووە. لە ساڵی ٢٠١٥ تا ٢٠٢٠، کەرتی وزەی ئەمریکا لە ڕووی قازانجەوە خەراپترین ئاستی لە نێوان ١١ پیشەسازیدا هەبووە.
قەیرانی ساڵی ٢٠٢٠ کە لەو ماوەیەدا نرخی نەوت بۆ ماوەیەکی کورت گۆڕا بە نێگەتیڤ، ئەم پیشەسازییەی گۆڕی. لەو کاتەوە کۆمپانیاکانی کونکردن و وەبەرهێنەرەکانیان قازانجیان لە پێشینە داناوە و کەمتر وەبەرهێنانیان لە توانای نوێدا کردووە.
بەڵام بەرهەمهێنانی نەوتی ئەمریکا لە سەردەمی بایدندا بۆ بەرزترین ئاستی نوێ بەرزبووەوە، ئەمەش بە هۆی بەرزبوونەوەی نرخەکانەوە بوو کە بەرهەمهێنانی بەرزتری سەرنجڕاکێش کرد. بە پێچەوانەی ساڵانی ٢٠١٠، وڵاتانی ئۆپێک+ لەبری ئەوەی بازاڕ بە کۆنتڕۆڵ بکەن بۆ پشتگیریکردنی پشکەکانیان، بەرهەمەکانیان سنووردار کرد بۆ ئەوەی نرخەکان بەرز بمێننەوە.
بە پێی زانیارییەکان، ترەمپ بەڵێنی بە کارگێڕانی نەوت داوە کە زۆرێک لە ڕێساکانی بایدن وزەی سەوز دەگەڕێنێتەوە دواوە و ڕێوشوێنی لەبار بۆ سووتەمەنی بەردینی بگرێتەبەر، وەک خێراکردنی مۆڵەتی کونکردن و ڕازیبوون لە سەر دەرهێنانی زیاتر لە زەوییە فیدراڵیەکان. لە بەرامبەردا ترەمپ دەیەوێت پیشەسازی وزە یەک ملیار دۆلار بخاتە ناو هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتییەکەی لە ساڵی ٢٠٢٤دا. هەروەها ترەمپ خوازیاری دابەزینی نرخی وزە بۆ بەکاربەران و ڕەنگە بۆی دەرکەوێت کە کۆمپانیاکانی وزە بەرهەمهێنانی کەمتر و نرخی بەرزتریان پێ باشترە لە بەرهەمهێنانی زیاتر و دابەزینی نرخ.
بە پێی یاهوو فاینانس، زۆر ڕوونە کە بایدن هاوڕێی کۆمپانیا گەورەکانی نەوت نییە، بەڵام هەر سیاسەتێک بۆ بێهیواکردنی بەرهەمهێنانی سووتەمەنی بەردینی لە ڕاستیدا نرخەکان بەرز دەکاتەوە و کاتێک نرخەکان بەرز دەبنەوە، کۆمپانیاکانی کونکردن پارەی زیاتر بەدەستدەهێنن.
چاوەڕوان ناکرێت بەڕێوەبەرانی جێبەجێکاری نەوت سوپاسی بایدن بکەن، بەڵام دژایەتییەکەی بەرامبەر بە سووتەمەنی بەردینی ئەوەندە زیانبەخش نەبووە کە بیریان لێدەکردەوە./.
