بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، ڕەبەت شەرەف یەکێکە لە کاروانە شاهانەییەکان و یەکێکە لە وێستگە گرنگەکانی ڕێگای ئاوریشمی مێژوویی لە سەدەی پێنجەم و شەشەمی کۆچیدا.
ناسینی کاروانسەراکە
ئەبگینە یان ئەبگیر ناوێکی تری ڕەبەت شەرەفە، کە لە ساڵی ٥٠٨ی کۆچی لەسەر ڕێگای کۆنی مێرڤ-نیشابور (یەکێک لە ڕێگا سەرەکییەکانی ڕێگای ئاوریشم) دروستکراوە و ئەمڕۆ دەکەوێتە سەر ڕێگای مەشهەد-سەرەخس. ڕەبەت شەرەف باڵەخانەیەکە بە ڕووبەری ٤٦٤٤ مەتر چوارگۆشە، کە بە هۆی تەلارسازی ناوازە و دیکۆراتی گچکە و خشتییەوە بە یەکێک لە شاکارە هونەریەکانی ئێران لە سەردەمی ئیسلامیدا ناسراوە. ئەم بەکارهێنانەی خشت لە بیناکەدا، لەگەڵ گچکە و نووسراوەکانی، وایکردووە کە بە مۆزەخانەی خشتکاری ئێران ناوببرێت. ئەم بینایەی کە لە کۆشک دەچێت لە ٢٠ی حوزەیرانی ساڵی ١٣٢١ی کۆچیدا بە ژمارە ٣٥٩ خراوەتە لیستی شوێنەوارە نیشتمانییەکانەوە، ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە کۆنترین بینا نیشتمانییەکانی وڵات.
دەچینە سەر جادەی مەشهەد- سەرەخس و هەنگاو دەنێینە سەر جادەی کاروانسەرای ڕەبەت شەرەف، بینایەکی جوانە کە لە دوورەوە لە قەڵایەک دەچێت، بەڵام کە نزیک دەبینەوە، وێنەی کاروانسەراییەکی کۆنە کە ڕەنگی… گەشتیاران بۆ چەندین سەدە لەبەردەممان دەردەکەوێت. دەگەینە دەروازەی کاروانسەرای، پێکهاتەیەک کە بە شێوازی تەلارسازی ڕازی دروستکراوە و بە گچکە و خشتە ناوازەکەی گەشتیاران سەرسام دەکات. ئەم کاروانسەرایە کە پلانێکی چوارگۆشەی هەیە، بە دەروازەیەکی شایستە و پێدیمێنتێکی جوان پێشوازیتان لێدەکات، هەروەها نووسراوێک بە تەوەرەی “ڕەبات شەرەف یەکێکە لە کاروانە شاهانە یان کۆشکی ڕەباتەکانی ڕێگای ئاوریشم” دەتوانرێت لەسەری ببینرێت بەرەی خۆی. کاروانە شاهانە یان کۆشکی ڕەبەت جۆرێک بوو لە کاروان کە بۆ بەکارهێنانی میر و پاشا و ئاغا و فەرماندەکان دروست دەکرا و خەڵکی ئاسایی تێدا نەدەمایەوە.
حەوشەی یەکەم
بە دەرگای چوونە ژوورەوەی کاروانسەرایدا تێدەپەڕین و هەنگاو دەنێینە ناو بیناکە. بینایەک بە دوو حەوشە لە بەردەممان دانراوە. یەکەم حەوشە کە دەچینە ژوورەوە شێوەی گۆشە چوارگۆشەیە و لە دوو لای سەرەوەیدا دوو ژوور دەبینرێت، کە پێدەچێت بۆ مانەوەی پاسەوانەکان دروستکرابن. وەک شارەزایان دەڵێن بەشی یەکەم یان حەوشەی یەکەم تەنها بەکارهێنانی خزمەتگوزاری هەبووە و کۆمەڵێک کۆشکی حوشتر و ئەستێرەخانە و یەکەی خزمەتگوزاری بووە کە ئاسوودەیی بۆ بەشی شاهنەشین دابین کردووە. لەم حەوشەیەدا زنجیرەیەک ئەشکەوت هەبوون، کە شوێنی بەخێوکردنی ئاژەڵ و ئاژەڵ بوون کە وەک هەڵگر بەکاردەهێنران. هەروەها شوێنەکانی ئەم بەشە بۆ بەکارهێنانی پارێزەرانی کاروانەکان بوو.
حەوشەی دووەم یان حەوشەی شاهانە
بەناو کۆریدۆر و ئەو کۆریدۆرە درێژەدا تێدەپەڕین کە پێش حەوشەی دووەم دروستکرابوو و دەچینە بەشی دووەمی کاروانسەرای کە بەشی شاهانە. ئەم بەشەی بیناکە هی ئەمیر یان شا و دەوروبەرە نزیکەکەی بووە و شوێنی نیشتەجێبوونیان بووە. لە لای ڕاستی هۆڵی چوونە ژوورەوە دوو ژوور هەیە و لە لای چەپەوە مزگەوتێک دەبینرێت. پێدەچێت یەکێک لەو ژوورانە لەلایەن پاسەوانەکانەوە بەکارهێنرابێت و ئەوی دیکەشیان وەک ئەستێرەخانە بەکارهێنرابێت. بوونی ئەستێرەخانە لە بەشی شاهانەی کاروانە شاهانەییەکان ئیستسنایە و بە ئەگەرێکی زۆرەوە بۆ ئەسپەکانی پاشا یان کەسانی زۆر نزیک لە پاشا بووە. بێگومان لە کۆتایی پێکهاتەکەدا دوو ئەستێرەخانەیەکی دیکە لە نزیک ژوورەکانی پاشا هەیە. ئەو مزگەوتەی لە حەوشەی دووەمدا دەبینرێت نموونەیەکی تری هەیە لە حەوشەی یەکەمدا، هەردووکیان بە قوربانگای گچکە و نووسراوی قوڕ و خشت ڕازاوەتەوە.
بە ڕێڕەو و دەروازەی حەوشەی دووەمدا تێدەپەڕین و دەگەینە هێماکانی گۆمێک لە ناوەڕاستی حەوشەی شاهانەدا. بە گۆمەکەدا تێدەپەڕین و کۆتایی حەوشەکە لە پێشمانەوە دەبینین. ئەو بەشەی کە لە سەرەتاوە پەنجەرەیەکی سەرەکی درێژ دەبینرێت و لە پشتیەوە دوو یەکەی شوقەی سەرەکی بیناکە هەیە. هەر لەم پەنجەرەدایە کە دەتوانیت درێژترین و تەواوترین نووسراو ببینیت کە لە تەواوی کاروانسەرایەکەدا ماوەتەوە؛ نووسراوێک کە مێژووی ساڵی ٥٤٩ی کۆچی نیشان دەدات و ئاماژەیە بۆ سەردەمی بنیاتنانەوەی ئەم بەستەرە.
بینەری تەواوترین نووسراو بن کە لە تەواوی کاروانسەرایدا ماوەتەوە؛ نووسراوێک کە مێژووی ساڵی ٥٤٩ی کۆچی نیشان دەدات و ئاماژەیە بۆ سەردەمی بنیاتنانەوەی ئەم بەستەرە. هەروەها بەم پەنجەرەدا تێدەپەڕین بۆ ئەوەی بگەینە گرنگترین بەش لە کاروانسەرای، ئەویش دوو یەکەی سەرەکی شوقە. هەریەک لە دوو یەکەی سەرەکی بیناکە فۆیەر و هۆڵێکی لەخۆگرتبوو، کە بە شێوەی خاچ دروستکرابوون و سێ ژووریش لە سێ لایانەوە دەبینرێت. ئەم ژوورانە وەک ژووری نوستن بۆ پاشا یان کەسوکاری بەکاردەهێنران، کە هەریەکەیان دەتوانن بچنە ناو حەوشەیەکی بچووکی تایبەتەوە.
پۆرتیکۆ و کانیاو و کۆگای هەڵگرتنی کەلوپەلی پاشاکان یان میرەکان بەشەکانی ترن کە دەتوانیت لە حەوشەی دووەمدا سەردانیان بکەیت. بێگومان جگە لەو بەشانە بەشێکی تریش لە کاروانسەرایدا هەن کە هێشتا بەکارهێنانی سەرەکییان دیاری نەکراوە و پێویستی بە لێکۆڵینەوە و لێکۆڵینەوەی زیاتر هەیە.
سەبارەت بە تەواوی بیناکە
کاروانسەرای شەرەف جگە لەو بەشانەی باسمان کرد چەندین تاوەری هەیە، لە حەوشەی دووەمدا چوار تاوەر دروستکراوە و لە حەوشەی یەکەمدا دوو تاوەر دروستکراوە. میحوەرە سەرەکییەکەی لە باشووری ڕۆژهەڵاتەوە بۆ باکووری ڕۆژئاوایە و بەپێی ئەو نیشانانەی کە هەن، ڕووی لە قیبلەیە./.
