بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، زۆرێک لە ئێمە پرسیار دەکەین کە چی بکەین بۆ ئەوەی لە پایز و زستاندا تێپەڕین بەبێ ئەوەی تووشی هەڵامەت و ئەنفلۆنزا بین. زۆرجار بیرکردنەوەى یەکەم بەهێزکردنى بەرگری لەشمانە، یان بە خواردنى خۆراکە تەندروستەکان یان خواردنەوەى خواردنەوەکانى بەرگری لەش.
سیستەمی بەرگری لەش بریتییە لە تۆڕی بەرگری سروشتی لەش کە پێکهاتووە لە خانە و شانە و ئەندامەکان کە یارمەتی پاراستنی جەستە دەدەن لە بەکتریا و ڤایرۆس و قارچک و ماددە زیانبەخشەکانی تر. سیستەمی بەرگری بەربەستێک دابین دەکات بۆ ڕێگریکردن لە چوونە ناوەوەی داگیرکەران بۆ ناو جەستەمان، بەڵام سیستەمێکی ئاڵۆزی خانەکانی هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددە نەخۆشخوازەکان ئەگەر ڕێگایەک بۆ ناو لەش بدۆزنەوە.
شێوازی ژیانی تەندروست لەگەڵ خەوی بەکوالیتی دڵنیای دەدات لە تەندروستیمان و پێویستە بۆ سیستەمی بەرگری بەهێز. هەروەها خواردنی خۆراکی تەندروست و خواردنەوەی خواردنەوە تەندروستەکان یارمەتیدەرە بۆ بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری لەش.
ئاو
بەو پێیەی جەستەمان نزیکەی 60-70% ئاوە، و هەموو کارێکی جەستە پێویستی بە ئاو هەیە، خواردنەوەی بڕێکی گونجاو لە H20 ڕێگەیەکی باشە بۆ بازدان بە سیستەمی بەرگری لەشت. کاتێک جەستەت وشک دەبێتەوە، دەبێتە هۆی زیادبوونی گەشەی بەکتریا و ڤایرۆسەکان. هەر بۆیە زۆر گرنگە دڵنیا بیت لەوەی کە ڕۆژانە بڕی گونجاوی ئاو دەخۆیتەوە بۆ پێداویستییەکانی جەستەت.
هەندێک لەو ڕێگایانەی کە ئاو یارمەتی پشتگیریکردنی سیستەمی بەرگری دەدات بریتییە لە یارمەتیدانی هەڵمژینی ماددە خۆراکیەکان و پاراستنی پەردەی چڵکدار لە لووت و دەم و قوڕگدا، کە زۆرجار یەکەم هێڵی بەرگرییە لە دژی ماددەیەکی نەخۆشخواز و بەربەستێکی سروشتییە بۆ تووشبوون. هەروەها ئاو پێکهاتەیەکی سەرەکی شلەی لیمفە، کە خڕۆکە سپییەکانی خوێن دەگوازێتەوە بۆ لەش بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەوکردنەکان.
توێژینەوەیەک کە لە گۆڤاری Medical Hypotheses بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە دەکات کە ئەو کەسانەی بەر لە تووشبوون بە Covid-19 ئاوچنیانی ئاویان هەبووە، مەترسی مردنیان بە هۆی Covid-19 زیاترە.
چای سەوز
چای سەوز یەکێکی ترە لە خواردنەوە نایابەکان بۆ بەرزکردنەوەی بەرگری سروشتی لەش. چای سەوز دەوڵەمەندە بە پۆلیفینۆڵ فلاڤۆنۆیدی بەسوود، کە چەندین سوودی تەندروستی هەیە، لە کەمکردنەوەی مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ و هەندێک شێرپەنجەوە تا بەڕێوەبردنی هەوکردنی سیستەمی.
بەپێی توێژینەوەیەک کە لە گۆڤاری Molecules بڵاوکراوەتەوە، چای سەوز بەرگری لەش بەرزدەکاتەوە لەڕێگەی دژە ئۆکسانەوە کە یارمەتی پاراستنی خانەکان دەدات لە ئۆکساندن و جۆرەکانی ئۆکسجینی کارلێککەر.
وا بیردەکرێتەوە کە چای سەوز لە ڕێگەی توانای دژە ئۆکسێنەرەکەیەوە لە نەخۆشی و هەوکردن دەپارێزێت، هەروەها چەندین ڕێڕەوی پێشنیارکراوی دیکە.
هەروەها چای سەوز بێ کالۆرییە و چەندین سوودی تەندروستی هەیە.
چای زەنجەفیڵی لیمۆ
ئەم چایە گیاییە هەڵبژاردەیەکی زۆر باشە بۆ یارمەتیدانی پاراستنی سیستەمی بەرگری لەشت. ئەم چایە لە تێکەڵکردنی زەنجەفیل و ئاوی لیمۆی تازە ڕەندەکراو لە ئاوی گەرمدا ئامادە دەکرێت.
هەروەها دەوڵەمەندە بە ڤیتامین سی کە دژە ئۆکسانە و یارمەتی پاراستنی خانەکان دەدات لە زیانەکانی ئۆکسجین. بە گوێرەی لێکۆڵینەوەکان کە لە گۆڤاری دژە ئۆکسانەکاندا بڵاوکراوەتەوە، ڤیتامین سی تایبەتمەندی دژە هەوکردنیشی هەیە و یارمەتی کەمکردنەوەی وەڵامە نەرێنییەکانی بەرگری لەش دەدات.
بەپێی ئەو توێژینەوانەی لە گۆڤاری (Nutrients) بڵاوکراوەتەوە، زەنجەفیل زیاتر لە 100 پێکهاتەی چالاکە زیندووەکانیشی تێدایە کە یارمەتی دوورخستنەوەی سکچوون و کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بە هەندێک شێرپەنجە و باشترکردنی چەوری خوێن و کەمکردنەوەی هەوکردن و زۆر شتی تر دەدات.
ئاوی پرتەقاڵ
شەربەتی پرتەقاڵ بەگشتی بە خواردنەوەیەکی تەندروست دادەنرێت ئەگەر هەوڵبدەیت بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسی سەرمابوون یان ئەنفلۆنزا، پشتگیرییەکی زانستی بەرچاویش هەیە بۆ خواردنەوەی شەربەتی لیمۆ بۆ سیستەمی بەرگری لەشت.
بەگوێرەی توێژینەوەیەک کە لە ڕۆژنامەی Frontiers in Immunology بڵاوکراوەتەوە، ڤیتامین سی و فۆلێت لە ئاوی لیمۆدا یەکپارچەیی بەربەستەکانی بەرگری لەش دەپارێزن و چەندین جۆری خانەی بەرگری لەش دەپارێزن، لەوانەش خانە بکوژە سروشتیەکان و خانەکانی T. جگە لەوەش، پێکهاتە چالاکە زیندووەکان لە میوەی لیمۆدا کاریگەری دژە هەوکردنیان هەیە بۆ پشتگیریکردنی بەرگری لەش.
ئاوی پرتەقاڵ و ترێ دەوڵەمەندن بە ماددە خۆراکیەکان و زیاتر لە 100%ی کۆی پێویستی ڤیتامین سی ڕۆژانەت لە یەک ژەمدا دابین دەکەن. هەروەها ئەم شەربەتە میوەیە 100% سروشتیانە ڤیتامین A و فۆلێت دابین دەکەن کە جەستەت پێویستی پێیەتی. تەنانەت لەکاتی بازاڕکردن بۆ ئاوی پرتەقاڵ، تەنانەت دەتوانیت بژاردەیەک بدۆزیتەوە کە بە ڤیتامین D بەهێزکراون، کە ماددەیەکی خۆراکییە و لە مێژە ناسراوە کە پێویستە بۆ بەرگری تەندروست.
ئاوی تەماتە
تەماتە هاوشێوەی میوەی لیمۆ، دەوڵەمەندە بە ڤیتامین سی و هەروەها لایکۆپین، کارۆتینۆیدێکی دژە ئۆکسێنەری بەسوودە و چەندین تایبەتمەندی بەرەوپێشبردنی تەندروستی هەیە و یارمەتی کەمکردنەوەی هەوکردنی سیستەمی دەدات.
بەزۆری شۆربای تەماتە بۆ سەرمابوون یان ئەنفلۆنزا بەهۆی ڤیتامین C یەوە پێشنیار دەکرێت، بەڵام ئاوی تەماتە بڕێکی هاوشێوەی ڤیتامین C دابین دەکات.
شتە سەرنجڕاکێشەکەی ئاوی تەماتە ئەوەیە کە هەشت ئۆنسە لێی تەنها 50 کالۆری تێدایە و 100%ی ئەو ڤیتامین سییە دابین دەکات کە پێویستە بۆ ئەو ڕۆژە. بۆ کۆنترۆڵکردنی ئاستی سۆدیۆم، بەدوای ئاوی تەماتەدا بگەڕێ کە سۆدیۆمی کەمتری تێدابێت./.
