بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، ژمارەیەک لە هۆکارەکانی لاوازبوونی سیستەمی بەرگری لەش لە درێژەدا هاتووە.
کەمبوونی خەو:
نەخەوتنی پێویست ئەگەری تووشبوون بە ڤایرۆس یان میکرۆب زیاد دەکات؛ هەروەها لەوانەیە پێویستت بە کاتێکی زیاتر بێت بۆ ئەوەی باشتر بیت و بە پرۆسەی چاکبوونەوەدا تێپەڕیت ئەگەر بەشی پێویست نەخەویت. ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە جەستەت ناتوانێت خانەکانی دژە هەوکردن و پرۆتین دروست بکات کە پێیان دەوترێت دژەتەن کە یارمەتیدەرن لە بەرگریکردن لە نەخۆشی. جەستەت تەنها لە کاتی خەوتندا پرۆتینی تایبەت بە ناوی سایتاکین دەردەدات، ئەمەش ڕێگە بە سیستەمی بەرگری لەشت دەدات باشتر بەرەنگاربوونەوەی هەوکردنەکان بێت.
دڵەڕاوکێ:
فشار و نیگەرانی شەڕی جەستەت لە دژی میکرۆب و بەکتریا لاواز دەکات؛ لە ڕاستیدا تەنها هەبوونی بیرکردنەوەی دڵەڕاوکێ دەتوانێت لە کەمتر لە ٣٠ خولەکدا وەڵامی بەرگری لەش لاواز بکات و سەرکوت بکات. فشاری بەردەوام زیانی زیاتر دەگەیەنێت و بەرەنگاربوونەوەی ئەنفلۆنزا و هێرسیس و زیندەبەچاڵ و ڤایرۆسەکانی تر قورستر دەکات. ئەگەر ناتوانیت بەسەر دڵەڕاوکێی خۆتدا زاڵ بیت، لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە.
کەمبوونی ڤیتامین D:
لەوانەیە بزانیت کە پێویستت بەم ڤیتامینە هەیە بۆ بەهێزبوونی ئێسک و خانەکانی خوێنی تەندروست. بەڵام ڤیتامین D یارمەتی بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری لەش دەدات. دەتوانیت لە هێلکە و ماسی چەور و خۆراکە بەهێزکراوەکانی وەک شیر و دانەوێڵە بەدەستی بهێنیت.
لەبیرت نەچێت کە تیشکی خۆر سەرچاوەیەکی دیکەی سەرەکی ئەم ڤیتامینەیە؛ لە وەرزی هاویندا تەنها 5-15 خولەک تیشکی خۆر لەسەر دەست و دەموچاو و قۆڵەکان 2-3 جار لە هەفتەیەکدا بەسە. لە وەرزی زستاندا ڕەنگە پێویستت بە تیشکی خۆر کەمێک زیاتر بێت.
خواردنی دەرمانە تایبەتەکان:
لەوانە دەرمانی چارەسەرکردنی حەساسیەت، هەوکردنی جومگەکان، لوپوس، IBS و چاندنی ئەندامەکانی جەستە. هەروەها دەرمانی کۆرتیزۆل و ڕێگریکەرانی TNF بۆ هەوکردن و چارەسەری کیمیایی بۆ شێرپەنجە دەتوانن سیستەمی بەرگری لاواز بکەن. پێش خواردنی هەر دەرمانێکی ڕەچەتە لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە.
نەخواردنی میوە و سەوزە:
سەوزە و میوە لەوانەیە یارمەتی جەستەت بدات خڕۆکە سپییەکانی خوێنی زیاتر دروست بکات کە پێویستە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەوکردنەکان.
بەرهەمی تازە و گوێز و تۆو بڕێکی زۆر زینک و بێتا کارۆتین و ڤیتامینەکانی A و C و E و ماددە خۆراکیەکانی دیکەیان تێدایە کە پێویستن بۆ جەستەیەکی تەندروست. هەروەها خۆراکی ڕووەکی ڕیشاڵت بۆ دابین دەکات، ئەمەش یارمەتی دابەزاندنی ڕێژەی چەوری جەستەت دەدات، ئەمەش دەتوانێت وەڵامی بەرگریت بەرز بکاتەوە.
لە ماڵەوە مانەوە بۆ ماوەیەکی زۆر:
ڕەنگە تیشکی خۆر وزە بدات بە خانەکانی T کە یارمەتی بەرەنگاربوونەوەی هەوکردن دەدەن، بەڵام بوون لە دەرەوە سوودی دیکەی هەیە. زۆرێک لە ڕووەکی دارستانەکان مادەی فیتۆنساید و مادەی تر بەرهەم دەهێنن کە هەناسەیان پێدەدەیت کە پێدەچێت کارکردنی بەرگری جەستەت بەرز بکاتەوە.
جگەرەکێشان:
نیکۆتینی جگەرەکێشان، جوینی تووتن، یان هەر ماددەیەکی تر دەتوانێت توانای جەستەت لاواز بکات بۆ بەرەنگاربوونەوەی میکرۆبەکان. هەروەها ڤاپینگ گرنگە لەبەرچاو بگیرێت، وە تەنها پەیوەندی بە نیکۆتینەوە نییە. هەروەها پێدەچێت ماددە کیمیاییەکانی دیکەی ناو شلە ئەلیکترۆنییەکان وەڵامی بەرگری جەستەت سەرکوت بکەن، بە تایبەت کاتێک لە ڕێگەی هەڵمەوە هەڵیاندەمژیت.
وەرزشنەکردن:
پێدەچێت وەرزشی ئایرۆبیکی بەردەوام یارمەتی جەستەت بدات لە بەرەنگاربوونەوەی ئەو نەخۆشیانەی کە بەهۆی ڤایرۆس و بەکتریاکانەوە دروست دەبن. ئەمەش بەشێکی لەبەر ئەوەیە کە یارمەتی خوێن دەدات بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاراتر لە جەستەتدا بجوڵێت، ئەمەش واتە ماددە دژە میکرۆبییەکان دەگەنە ئەو شوێنەی کە پێویستە بچن و بەرەنگاربوونەوەی هەوکردنەکان.
نەبوونی پەیوەندی سێکسی:
پێدەچێت سێکسی ئاسایی یارمەتی بەرزکردنەوەی سیستەمی بەرگریت بدات بە بەراورد بەو کەسانەی کەمتریان هەیە. سێکس ئاستی ماددەیەکی دژە میکرۆبی کە پێی دەوترێت immunoglobulin A یان IgA لە جەستەدا زیاد دەکات. بەڵام ئەم پەیوەندییە هەمیشە ڕاست نییە، ئەو هاوسەرانەی هەفتەی زیاتر لە دووجار سێکسیان کردووە، ئاستی IgA یان کەمتر بووە لە چاو ئەوانەی کە بە هیچ شێوەیەک سێکسیان نەکردووە./.
