بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، شوش یان شاری مێژوویی سۆسا، یەکێکە لە کۆنترین شوێنەکانی نیشتەجێبوونی مرۆڤە لە سەر ئاستی جیهان. ئەم شارە زیاتر لە 6 هەزار ساڵ مێژووەکەیە و لە ڕیزی ئاسەوارەکانی ئێران لە ڕێکخراوی یۆنسکۆ تۆمار کراوە. بە پێی بەڵگە مێژووییەکان، شوش یەکێک لە شارە سەرەکییەکانی ئێران بووە کە شکۆ و گەورەییەکەی ناوبانگی پێداوە. لە نزیک ئەم شوێنەدا ئاسەواری گوندێک دۆزراوەتەوە کە مێژووەکەی بۆ 7 هەزار ساڵ بەر لە ئێستا دەگەڕێتەوە.
یەکەم گردبوونەوە مرۆییەکان لە ناوچەی شاری مێژوویی شوش
لە ناوەڕاستەکانی هەزارەی پێنجەمی پێش لەدایکبوونی مەسیح، زیاتر لە 100 گوند لە دەشتی خوزستان (باشوری ڕۆژئاوای ئێرانی ئێستا) بوونیان هەبوو. یەکێک لە نموونەکانی دیاری ئەم گوندانەش، چوغامێش لە ناوەڕاستەکانی ئەم دەشتەیە، سەرەتا ئەم گوندانە بە نیشتەجێبوونی هۆزەکان و دەستپێکردنی کشتووکاڵ و کاری دەستی پێکهاتن. هەرچەندە شارەکە لە پەراوێزی ئەم دەشتەدا بوو بەڵام لە ماوەیەکی زۆر کەمدا بووە سەنتەری ئائینی ناوچەکە.
شاری 7 هەزار ساڵەی شوش
بونیادنانی شاری مێژوویی شوش، لە گوندێکەوە لە ناوچەیەک بە ڕوبەری 10 هێکتار، لە نزیکی شاوور دەستیپێکرد. سەرەتا دانیشتووانەکەی زیاتر لە 2 هەزار کەس بوون. شێوازی ئەندازیاریی ئەم ناوچەکە جیاواز لەوەی سۆمرییەکان بوو، لە ڕاستیدا تایبەتمەندی شێوازی بیناسازی عیلامییەکان بووە.
دانیشتووانی ڕەسەن، سەکۆیەکی گەورەیان وەک ناوەندی گوندەکە دیاری کرد. لە نزیک ئەم سەکۆیەش گۆڕستانێک بە نزیکەی 2 هەزار گۆڕ بوونی هەیە، لە هەر یەک لە تابوتەکاندا شتێکی کۆن و پارچە ئامێرێکی ئەو کاتە بوونی هەیە.
شوش شاری عیلامییەکان
شاری مێژوویی شوش، زیاتر لە هەر سەردەمێکی دیکە، سەر بە عیلامییەکان ناو براوە. وشەی عیلام لە زمانی دانیشتووانی بەینونەهرەین، بە واتای خەڵکی شاخە. گومان دەکرێت کە هۆی ئەم ناونانەش ئەوەیە کە دانیشتووانەکەی پێش کۆچکردن بۆ ئەم ناوچەکە، لە شاخەکاندا ژیانیان بە سەر بردووە. ئەوان بۆ ماوەی نزیک لە 2 هەزار ساڵ لەم شارە وەک پایتەختی خۆیان کەڵکیان وەرگرتووە.
لە ناوەڕاستەکانی هەزارەی سێهەمی پێش لەدایکبوونی مەسیح، کەلتوری بەینونەهرەین بە سەر کەلتوری عیلامیدا زاڵ بوو و شوش کرایە شارێکی سۆمەری و لە ئەنجامی ئەمەش شازادەکان و کەسانی دەستڕۆیشتوو پێکەوە بوونە هاوپەیمان و دەسەڵاتێکی نوێیان ڕاگەیاند./.
