زەردەشت بابان، شیکەرەوەی سیاسی بۆ حکومەتی فیدراڵیی ئەمریکا، لە وتووێژی لە گەڵ پەیامنێری جام کوردی چەند تەوەرێکی لە سەر ئەمریکا و ڕۆڵی لە ناوچەکە بە تایبەت لە عێراق باس کردووە کە لە درێژەدا دەقی ئەو وتووێژە هاتووە:
هۆکاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق و هەرێمی کوردستان بۆچی دەگەڕێتەوە؟
کشانەوەکانی هێزەکانی ئەمەریکا شتێکی تازەنییە،بەڵکو پلانێکی ستراتیژی ئەمەریکا بوو کە لەوە و پێشیش لەسەردەمی “ترامپ”یشدا هەبوو کە هێزەکانی ئەمەریکا لە ئەفغانستان و عێراق بکشێتەوە،چونکە بەپێی بەرژەوەندیەکانی ئەمەریکا هێزەکانی لەعێراق ئەو ڕۆڵەیان نەبوو کە پێشوتر نێردرابوون بۆ ناوچەکە،هەروەها ستراتیژی ئەمەریکا لەعێراقدا پلان و پارسەنگی نییە بۆ ناوچەکە لەبەرئەوە مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا هیچ مانایەکی نەبوو،وەهەروەها هاوڵاتیانی ئەمەریکا بەهیچ جۆرێک ڕازی نەبوون کە هێزی ئەمەریکا لەعێراقدابێت و خەریکی شەڕکردن بێت و پارێزگاری لەعێراق بکات لەکاتێکدا عێراق خۆی وڵاتە و سەروەتێکی گەورەی هەیە،بۆیە لێرەدا پرسیارێک دەکرێت کە لەهەموو دانیشتنێکدا ئەم پرسیارە دوبارە دەبێتەوە ئەویش ئەوەیە ئەمەریکا بۆ بەرگریی لە خاکی عێراق بکەین بۆچی سەربازی ئەمەریکی بکوژرێت لەپێناو هاوڵاتییەکی عێراقدا ئەمە لەکاتێکدا عێراق وەسف دەکرێت بە وڵاتی شکست،کەئەمەش لەسیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا کە ووڵات پێناسە بکرێت بە وڵاتی شکست ئیدی ئەمەریکا مامەڵەی لەگەڵدا ناکات، ئەمەریکا داهاتێکی گەورەی لە ناوچەکەدا خەرج کردووە بەبێئەوەی هیچ بەرهەمێکی هەبێت،کەواتە مانەوەی سەربازی ئەمەریکی لەعێراقدا هی واتایەکی نییە نەلەڕوی ستراتیژیەتەوە نە لەڕووی سەربازییەوە نەلەڕووی پلانی داهاتووی ئەمەریکاوە نە لەڕووی ئابورییەوە بۆیە کشانەوە باشترین بژاردەیە لەبەردەم ئەمەریکادا
ئەمەریکا بەرلەوەی پلانی ڕوخانی ڕژێمی سەدام دابڕێژێت و پێش ئەوەی بێتە عێراق نەیدەزانی لەعێراقدا شکست دەهێنێت و ناتونێت بەتەواوەتی ئامانجەکانی لەعێراقدا بەدی بهێنێت؟
کاتی خۆی لەزانکۆکانی ئەمەریکا و لەدەزگا ستراتیژیەکانی ئەمەریکا تەنانەت دەزگا ئەمنی و سەربازیەکانی ئەمەریکا باسی فەشەلی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا دەکرا لە “ڤێتنام”، بەڵام ئێستا ووشەی ڤێتنانم نەماوە و لەبری ئەوە باس لەشکستی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا دەکرێت لە عێراق، واتە لەمڕۆدا عێراق بووەتە تەعنە لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا لەڕوی سەربازی و ستراتیژییەوە، وەدەبێت ئەوەش بزانین کەهاتنی ئەمەریکا ساڵی ۲۰۰۳ بۆ عێراق بۆهیچ مەبەستێک نەبوو تەنها بۆ مەبەستێکی بازرگانی بوو،ئەمە پێویستی بەهیچ بەڵگەیەک نییە هەمووان دەزانن خێزانی “بۆش” و ئەوانەی چواردەوری لەناوخۆی ئەمەریکا گرفتی ئابورییان هەبوو بۆیە شەڕی عێراقیان هەڵگیرساند بۆئەوەی ئەو کێشە ئابوریانە لە بیری هاوڵاتیانی ئەمەریکا ببەنەوە، بەتایبەت ” بۆش و دیچەینی” و ئەوانەی کە لەگەڵیدابوون بیریان لەوە دەکردەوە کە چۆن سودبەخشبن لە داهاتی عێراق،بۆیە تەنها بیریان لەبەرژەوەندی تایبەتی خۆیان دەکردەوە و هیچ پەیوەندی بەگۆڕانی ستراتیژی و سیاسی و دروستکردنی سیستمی تازە نەبوو لە عێراقدا و گەرەترین هەڵەبوو لەمێژووی سەربازی و ئابوری و ستراتیژیەتی ئەمەریکا
سەرهەڵدانەوەی چەکدارانی داعش و دەسپێکردنەوەی هێرش و پەلامارەکانیان بۆ سەر هێزەکانی سوپای عێراق و هێزەکانی پێشمەرگە تاچەند پەیوەندی بەکشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکاوە هەیە؟
سەرهەڵدانەوەی نەک داعش،بەڵکو سەرکەوتنی تاڵیبانیش لە ئەفغانستان پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی هەیە بە لاوازی ئیدارەی “بایدن”ەوە هەیە، ئیدارەی بایدن بەهیچ شێوەیەک نە ستراتیژیەتی هەیە نە سەرمایەی سیاسی و ئابووری هەیە،کەبتوانێت ڕابەرایەتی ناوچەکە بکات لەبەرئەوە شتێکی زۆر سروشتییە، بۆیە دوایی هاتنی “بایدن” بۆ سەرحکوم تاڵیبان توانی لە دە ڕۆژدا دەست بەسەر کابوڵدا بگرێت و ئەوا ئێستاش جموجوڵەکانی داعشیش لە ناوچەکەدا سەری هەڵداوەتەوە،چونکە لاوازی ئیدارەی “جۆبایدن” بۆشایەکی لەناوچەکەدا دروستکردووە، ئەگەرنا لە ٤ ساڵی سەردەمی ئیدارەی “ترامپ”دا بزانە ڕوسیا توانی ۱۷٤ هەزار سەرباز کۆبکاتەوە لەسەر سنوری ئۆکرانیا،چونکە ئەزانێ کە ئیدارەی بایدن لاوازە،هەروەها لاوازی بایدن وایکردووە، ئەمەریکا بەوەکالەت بەڕێوەبردنی ناوچەکە بداتە دەست هەندێک وڵات، بۆنمونە تورکیا کەئێستا ڕۆڵی پۆلیسێک دەبینێت لەناوچەکەدا،ئەمەریکا پشتی بە تورکیا بەستووە کە کێشەی نێوان “ئۆکرانیا و ڕووسیا”چارەسەربکات، هەرەها چاوی لەتورکیایە کەئیدارەی بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا بکات لەگەڵ قەتەردا، لەمێژووی کۆن و نوێی ئەمەریکادانەبووە کە وڵاتێکی وەک تورکیا لەوناوچەکەدا بکات بە وەکیل بۆئەوەی سەرپەرشتی بەرژەوەندی ئەمەریکا بکات، کەواتە سەرهەڵدانەوەی داعش بەتەواوەتی بەندە بەلاوازی ئیدارەی بایدن و چاوەڕێ دەکرێت چالاکیەکانیشیان زیاترببێت،چونکە بۆڕێکخراوەتیرۆرستیەکان تالیبان بۆیان بوو بە مۆدێلێک،چونکە تالیبان بۆ دونیای دەرەوە سەلماندی کەبەردەوامبیت لەسەر دژایەتی داعش ئەوا دەتوانیت لەکۆتایدا سەربکەویت.
کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمەریکا لەعێراق و هەرێمی کوردستان تاچەند دەرفەت دەڕەخسێنێت بۆ تورکیا تاوەکو زیاتر لە ناوچەکەدا پەل بهاوێت،چونکە لەڕابردوودا بینیمان تورکیا بەبیانوی هەبوونی پەکەکە لەقەندیل چۆن پەلامری هەرێمی کوردستانی دەدا؟
تورکیا پێویستی بەبیانوی پەکەکە نییە تاوەکو بەوهۆیەوە بێتە ناو خاکی عێراق و هەرێمەوە، یاخود دەوری سەربازی ببینێت،چونکە دەبینین لە سۆماڵ پەکەکەی لێنییە کەچی قاعیدەی تورکی تێدایە، بەهەمانشێوە لەقەتر و لیبیا و تەرابلوس و لوبنانیش پەکەکەی لێنییە کەچی قاعیدەی تورکی تێدایە،هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ لاوازی ئەمەریکا کە ئەمڕۆ تورکیا دەورێکی زۆر گەورە دەبینێت و تادێت ئەم ڕۆڵەی گەورەتر دەبێت،بۆنمونە ئەمڕۆ تورکیا بووە بەگەورەترین وڵاتی چەک فرۆش،ئەوەتا دەبینین ئۆکرانیا ڕێکەوتنی چەک فرۆشتنی لەگەڵ ئەمەریکادا هەبوو ئەو ڕێکەوتنەی وەستان و ئێستا لەگەڵ تورکیادا ڕێکەوتووە کە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بکڕێت و لەشەڕدا دژی ڕوسیا بەکاری دەهێنێت، لەبەرئەوە”پۆتین” ناچاربوو پەیوەندی بەتورکیاوە بکات و داوای دانیشتنی لەگەڵدابکات،یاخود دەبینین تورکیا لە ئەفغانستاندا دەورخۆی دەگێڕێت و کاری ئەمنێتی پێسپێدراوە، ئەمڕۆ تورکیا دەورە سیاسییەکەی زۆر زۆر گەورەترە لە ڕووە عەسکەری و ئابوریەکەی و تادێت ئەم ڕۆڵە گەورەتر دەبێت ئەوەتا دەبینین هەرگیز تورکیا پەیوەندی بەسیاسەتی لوبنانەوە نەبووە،کەچی ئەمڕۆ لەناو لوبناندا بڕیار لەسەر هەڵبژاردن دەدات ئەوەش ڕووداوێکی مێژوییە ئەوەش بەهۆی لاوازی ئیدارەی بایدنەوەیە، ئەم لاوازییەی بایدن وایکرد خەونەکانی سەرۆکی تورکیا بەدیبێنێت و ئەم خەونانە لەناو قاپێکی ئاڵتوندا بخاتە بەردەم سەرۆکی تورکیا،کە ئەمەش لەسەردەمی هیچ سەرۆکێکی نە کۆماری نە دیموکراسیدا ڕوینەداوە، ئەوەتا تورکیا لەگەڵ ئیسپانیاو کۆریای باشور و فەرەنسادا گرێبەستی کڕینی چەک ئیمزادەکەن
پێتان وایە دوای کشانەوەی هێزەشەڕکەرەکانی ئەمەریکا عێرا و هەرێمی کوردستان باجی گەورە بدەن و بکەونە نێو قەیرانێکی قوڵی ئەمنییەوە؟
بەڵێ چاوەڕوانی وەها ڕووداوێک دەکرێت،چونکە عێراق وڵاتێکی شکستە و ناتوانێت بەرگری لەسنورەکانی خۆیبکات،هەروەها لە عێرقدا گەندەڵی و نایاسایی بووە بەنمونە ئەکادیمیەکانی جیهان، ئەگەر پێشتر لەعێراقدا هەندێک ڕووداو ڕوویان نەدابێت هۆکارەکەی ئەوەبووە کە هێزەکانی ئەمەریکای لێبووە،بەڵام بەدڵنیاییەوە دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا قەیرانە ئەمنیەکان زیاتردەبن و هەروەها ئەوانەشی کە عێراق دەبەن بەڕێوە نایانەوێت دۆحی عێراق باشبێت،چونکە باشبونی دۆخی عێراق لەبەرژەوەندییان نییە.
وتووێژ، نووسین و ئامادەکردن: سەردەشت محەممەد
****
ئەم وتووێژە گوزارشت لە بۆچوون و سیاسەتی دەزگای میدیایی جام کوردی ناکات و تەنیا وەک کارێکی پیشەیی بە پێی ئەوەی پەیامنێرەکەی وتووێژی لە گەڵ کردووە بڵاو دەکرێتەوە.
