بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، ڤایرۆسی کۆرۆنا لە ماوەی یەک ساڵی ڕابردوو لە لایەکەوە و دابەزینی بەرچاوی نرخی جیهانی نەوت لە لایەکی دیکەوە گوشارێکی زۆریان لە سەر کەرتی ئابوری عێراق دانا و ئەمەش لە کاتێکدایە کە لە سەدا 90 ی داهاتەکانی ئەم وڵاتە لە ڕێگای هەناردەی نەوتەوە دابین دەکرێت.
لە دۆخێکی وەهادا ئابوری عێراق لە سەدا 11 پاشەکشەی کرد و عێراق بۆ پاڵپشتی لە ئابورییە لاوازەکەی هەوڵی دەسخستنی سەرچاوەی دارایی نوێی دا.
نوێنەری وەزارەتی نەوتی عێراقیش ئاماژەی بەوە دابوو کە عێراق بۆ ئەوەی بتوانێت ڕوبەڕوی کێشە ئابوری و کۆمەڵایەتییەکان و هەروەها قەرزە ناوخۆیی و دەرەکییەکانی خۆی ببێتەوە، پێویستی بەوە هەیە کە پێشوەختە بەشێک لە نەوتەکەی بە وڵاتێکی بیانی بفرۆشێت، هەر بۆیە حکومەتی بەغدا هیوای بەوە هەبوو کە گرێبەستە نەوتییەکەی لە گەڵ کۆمپانیای زینهۆوا ببێتە سەرچاوەیەکی نوێی داهات بۆ ئەم وڵاتە.
بە پێی ئەو گرێبەستەش، عێراق بەڵێنی ئەوەی داوە کە ساڵانە لە 2021 تا 2025 بڕی 48 ملیۆن بەرمیل نەوت ڕادەستی چین بکات و بۆ ئەوەش پێشوەختە 2 ملیار دۆلار وەربگرێت.
ئەگەر ئەم گرێبەستە دەخرایە بواری جێبەجێکردنەوە، چەندین ئامانجی بۆ وڵاتی چین مسۆگەر دەکرد، وەک جێبەجێکردنی ئاسایشی وزە، بەرزبوونەوەی ئاستی دەستڕۆیشتوویی لە عێراق و بەستنەوەی عێراق بە پلانی ڕێگای ئاورێشمی نوێ.
بەڵام لە ئێستادا ئەو گرێبەستە ڕاگیراوە و حکومەتی عێراقیش ڕایگەیاندووە کە پێشکەوتنێک لەم بوارەدا بەدی ناکرێت، ئەڵبەت ئەمەش بە واتای وازهێنانی چین لە بازاڕی بەسوودی عێراق نییە.
ستراتیژی چین:
چین کە هاوردەکاری سەرەکی نەوتی عێراقە، بە دوو میکانیزم سەرکەوتنی بەرچاوی بە دەست هێناوە:
یەکەم: جەختکردنەوە لە سیاسەتی نەبوونی دەستێوەردان لە کاروباری سیاسی عێراق
دووەم: پەیرەوکردنی سیاسەتێکی تایبەتی ئابوری خۆی
چین پلانێکی ستراتیژیی بۆ مانەوە لە عێراق و بە تایبەت لە ڕووی ئابورییەوە هەیە و ئامادەیە سوودی بەپەلەی خۆی بکاتە قوربانی دەسکەوتە درێژخایەنەکان.
چین بەدەر لە نەوت لە ژێرخانە نانەوتییەکانی دیکەی عێراقیش بەشدارییەکی چالاکی هەیە، بە تایبەت لە کارگەکانی وەبەرهێنانی چیمەنتۆ، وێستگەکانی وەبەرهێنانی وزە و ئاو. لە ئێستاشدا عێراق بووەتە یەکێک لە گەورەترین بازاڕەکانی ساغکردنەوەی کاڵا و بەرهەمی چینی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
هەڵوەشانەوەی گرێبەست یان دواکەوتنی؟
هەڵوەشانەوە یان ڕاگرتنی ئەم گرێبەستە سێ هۆکاری هەیە:
یەکەم: هۆکاری یەکەم ئەو گۆڕانکارییانەیە کە لە بازاڕەکانی نەوتدا دەبینرێت، بازاڕی ئێستای نەوت لە سەر ئاستی جیهان لە گەڵ ئەو کاتەی کە عێراق و چین گرێبەستەکەیان واژۆ کردووە جیاوازی زۆری هەیە و ئیستا نرخی نەوت و خواست لە سەر کڕینی لە بازاڕە جیهانییەکان بەرز بووەتەوە.
حکومەتی عێراق لەوە تێگەیشتووە کە لەو کاتەدا کە لە سەر ئەو گرێبەستە ڕێکەوتوون عێراق لە بارودۆخێکی لاوازدا بووە بەڵام ئێستا بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دۆخەکەی گۆڕاوە و ئەم گرێبەستە چیدی لە بەرژەوەندی ئەم وڵاتەدا نییە.
دووەم: هۆکاری دووەم بۆ ئەمریکا دەگەڕێتەوە و پێشبینی ناکرێت حکومەتی بایدنیش هاوشێوەی ترەمپ سیاسەتی لە بەرامبەر چین بگۆڕێت و هەمان سیاسەت لە سەر بەرژەوەندییە ئابورییەکان لە گەڵ چین لە سەر خاکی عێراق دووبارە دەکرێتەوە.
عێراقیش بە هۆی کێشەی ئەمنییەکانەوە بەسراوەی ئەمریکایە و بەم هۆیەوە ویستێکی ئەوتۆی لە سەر نزیکبوونەوە لە چین نییە، دەبێت ئەو ڕاستییەش باس بکرێت کە چین پلانێکی بۆ هاوکاریکردنی عێراق لە ڕووی ئەمنییەوە نییە.
لە لایەکی دیکەوە زۆربەی شارەزایان و پسپۆڕانی چین بە هۆی کێشە ئەمنییە مەترسیدارەکانەوە ڕەزامەندییان لە سەر پەرەپێدانی هاوکارییە ئابورییەکان لە گەڵ عێراق نییە.
سێهەم: سێهەم هۆکاریش ڕووسیایە کە بەرژەوەندی ستراتیژیی لە کەرتی نەوتی عێراقدا هەیە و ئێستا دۆخی نالەباری ئابوری ئەو وڵاتەش بە هۆی ناسەقامگیری بازاڕی نەوت، دۆخی کۆرۆنا و گەمارۆکانی وڵاتانی ڕۆژئاوا وایکردووە کە بەرزکردنەوەی ڕێژەی هەناردەی نەوت بۆ چین وەک ستراتیژێکی مۆسکۆ پەیرەو بکرێت.
ڕووسیا ڕۆڵی عێراق لە ئاسایشی وزەی چین بە کێشەیەک بۆ خۆی دەزانێت و عێراقیش نایەوێت پەیوەندییەکانی لە گەڵ ڕووسیا بەم هۆیەوە تێک بچێت.
چین لە هەڵوەشانەوەی گرێبەستەکەی لە گەڵ عێراق پەیوەندییەکانی لە گەڵ ئەم وڵاتە ڕوبەڕوی کارەساتێک ناکاتەوە و لە هەر هەلومەرجێکدا واز لە بەرژەوەندییە ئابورییەکانی لە پرۆژەکانی عێراقدا ناهێنێت.
عێراقیش لە ئاکامدا پشت بە گۆڕانکاری لە سیاسەتەکانی ئەمریکا، هەلومەرجی ناوچەکە و گۆڕانکارییەکانی بازاڕی نەوت دەبەستێت./.
